Oto prawdziwy faleniczanin. Jak wyglądał jego świat?
9 lutego 2017
Warto to sobie uświadomić i powtarzać: jeszcze 80 lat temu przeciętny mieszkaniec Falenicy był Żydem.
REKLAMA
"Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek | W Hrubieszowie, Karczewie, Brodach, Falenicy" pisał Antoni Słonimski (1895-1976). A były jeszcze niedawno. Na zdjęciu wykonanym 16 listopada 1930 roku przez fotografa "Ilustrowanego Kuryera Codziennego" widać obywateli stojących w kolejce, by oddać głos w wyborach do Sejmu.
Sądząc z ubiorów i noszonych przez wszystkich mężczyzn bród - to sami Żydzi.
REKLAMA
Za czym kolejka ta stoi?
Cztery i pół roku po dokonanym przez siebie zamachu stanu marsz. Józef Piłsudski pełnił co prawda tylko funkcję premiera, ale nikt nie miał wątpliwości, kto rządzi Polską. Wisienką na torcie było aresztowanie bez sądu 11 polityków opozycji, którzy trafili do twierdzy w Brześciu nad Bugiem.
Podczas gdy opozycjonistów bito w więzieniu, w całym kraju odbyły się wybory do Sejmu. Zdecydowanie wygrali w nich piłsudczycy, zaś 12 mandatów zdobył Blok Mniejszości Narodowych. Jego liderem był Izaak Grünbaum, który już dwa lata po wyborach wyemigrował do Palestyny, a później został nawet ministrem w Izraelu. Na kogo głosowali widoczni na zdjęciu ludzie? Tego nigdy się nie dowiemy. Możemy za to zgadnąć, czym się zajmowali.
REKLAMA
Wczasowicze i ortodoksi
W latach 30. część dzisiejszego Wawra stanowiła gminę o wiele mówiącej nazwie "Falenica Letnisko", zaś jej siedzibą była wieś Falenica-Wille. Więcej mówić może nie trzeba, ale oddajmy głos portalowi Wirtualny Sztetl, prowadzonemu przez muzeum Polin.
- W okresie międzywojennym Falenica zaczęła rozwijać się jako popularna osada letniskowa. Agroturystyka, obok handlu, stanowiła główne źródło dochodów falenickich Żydów. Większość gospodarstw składała się z mieszkania właścicieli oraz z części przeznaczonej wyłącznie dla letników. Podczas spisu powszechnego w 1921 r. żydowskie pochodzenie zadeklarowało 1108 mieszkańców Falenicy. W 1936 r. w Falenicy żyło 5300 Żydów, co stanowiło 66% ogółu mieszkańców.
Wieś pod Warszawą, w której Żydzi wynajmowali domki letniskowe, zaznajamiając warszawskie dzieci z tak trudnymi - już wówczas! - pojęciami, jak "krowa" czy "koza"? Już to brzmi jak historia science-fiction, a trzeba dodać, że znaczna część miejscowych Żydów była ortodoksami, noszącymi charakterystyczne chałaty i spędzającymi dużo czasu w drewnianych synagogach. Budowa bożnicy przy Bambusowej wzbudziła spore kontrowersje, bo jej architekturę uznano za zbyt nowoczesną i mało żydowską. Można to ocenić samemu, bo synagoga istnieje do dziś, choć zmieniła się w dom mieszkalny.
W Falenicy działał też dwór cadyka Abrahama Mosze Kalisza, do którego chętnie pielgrzymowali chasydzi. Musieli być na ulicach letniska bardzo widoczni, gdy tańczyli i śpiewali, odświętnie ubrani w wielkie futrzane czapy. Siedząc na ławce na smutnym skwerze przy Frenkla łatwo za nimi zatęsknić.
REKLAMA
Kąpiel wiślana i las sosnowy dla zdrowotności
Żydzi przybywali do Falenicy już w czasach zaboru rosyjskiego, gdy Jakub Karol Hanneman (1850-1937) założył na terenie dawnego folwarku wspomniane letnisko. Wówczas sprowadzały się tam całe rodziny, przybywające np. z Góry Kalwarii, Garwolina i Radzymina, szukające szczęścia w szybko rozwijającej się osadzie.
- Wiosną 1897 r. na łamach "Kuriera Warszawskiego" zaczęły pojawiać się ogłoszenia zapraszające mieszkańców Warszawy na letni wypoczynek do Falenicy - pisze Robert Lewandowski, wydawca biuletynu "Andriollówka". - Zachwalano w nich umeblowane pokoje z werandami, kuchniami i wszelkimi wygodami, mieszkania z "kąpielami ciepłymi" w cenie bardzo przystępnej. Oferowano możliwość wynajęcia koni i wozu, bliskość doktora i apteki oraz sklepów spożywczych. W sielankę letniego wypoczynku wprowadzał "obficie zagajony las sosnowy" oraz "kąpiel wiślana" na życzenie.
Dominik Gadomski
historyk, redaktor portalu tustolica.pl
Na podstawie:
