Niezwykła historia wawerskiej kolejki
20 grudnia 2016
Nie byłoby może rozwoju letniskowych osad, które dziś wchodzą w skład stołecznej dzielnicy, gdyby nie kolej...
Dziś kolejowe imprezy w Wawrze tylko przypominają o kolejowych tradycjach okolicy. "Kolej na Wawer" jest dziś dzielnicowym festynem na cztery fajerki, a przejazd zabytkowym pociągiem tylko jedną z atrakcji, rajd rowerowy "Śladami ciuchci" upamiętnia dawną świetność nieistniejącej już kolejki wąskotorowej. Znaczące to, bo przecież prawie wszystkie wawerskie osiedla bardzo dużo kolei zawdzięczają.
Kolejka na letnisko
Niebywały wpływ na rozwój gminy miał fakt przeprowadzenia przez jej tereny w latach 70. XIX wieku linii kolejowej zwanej Nadwiślańską. W 1877 r. otwarto w Wawrze stację kolejową. Jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać i rozwijać się kolejne letniska: w Świdrze, Józefowie, Michalinie, Falenicy, Miedzeszynie, Radości, Międzylesiu, czy Aninie. Na początku XX wieku stolicę z Wawrem połączyła również kolejka dojazdowa, zwana jabłonowską, kursująca od mostu Kierbedzia. 10 grudnia 1900 roku uruchomiono pierwszy odcinek linii z Jabłonny do głównej stacji miejskiej Warszawa Most, położonej przy Moście Kierbedzia, a już 4 stycznia 1901 roku linię przedłużono do Wawra. Na odcinku wawerskim na trasie znajdowały się następujące przystanki: Rogatka Moskiewska, Grochów oraz Wawer.
Konne tramwaje
W 1907 roku rozpoczęły się prace nad budową przedłużenia linii z Wawra do Starej Miłosny, tu jednak linia miała być już jednak obsługiwana przez wozy konne. Po roku linia ruszyła. Konne tramwaje kursowały z Wawra wzdłuż dzisiejszych ulic Wydawniczej, Żegańskiej, Tramwajowej i Traktu Brzeskiego do stacji Stara Miłosna. Na nowym odcinku znalazły się przystanki Anin, Międzylesie, Kaczy Dół, Huta, Wiślice oraz Wiśniowa Góra.
W 1912 roku zapadła decyzja o zastąpieniu tramwaju i przedłużenia do Karczewa linii kolejki jabłonowskiej. Nowy odcinek uruchomiono w 1914 roku, krótko przed wybuchem I wojny światowej. Na trasie kolejki znalazły się nowe stacje: Anin, Kaczy Dół, Borków, Radość, Falenica, Jarosław-Anielin, Józefów, Świder, Otwock oraz docelowa stacja Karczew. Przy okazji rozbudowana została kolejowa infrastruktura. Pobudowane zostały nowe budynki stacyjne, a na Świdrze powstał nowoczesny most kolejowy. Rozbudowa kolejki w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju terenów dzisiejszego Wawra.
Stacja Międzylesie
Podczas I wojny światowej kolejka na kilka miesięcy stanęła, bo rosyjskie wojska wywiozły część taboru, a przy okazji wysadziły kilka obiektów wzdłuż trasy. Szybko jednak kursy zostały wznowione. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku zmienione zostały nazwy dwóch stacji: "Rogatka Moskiewska" została Golędzinowem, a "Jarosław" Michalinem.
Gdy w 1925 roku ruszyła linia tramwajowa wzdłuż ulicy Grochowskiej, zaczęły się dyskusje na temat likwidacji kolejki, która uchodziła za niebezpieczną. Kolejka kursowała jednak do Wawra dalej, niebezpieczne odcinki zostały ogrodzone, a stacja Kaczy Dół zmieniła w połowie lat 30. nazwę na Międzylesie. Protesty otwockiego magistratu spowodowały, że władze stolicy postanowiły kolejkę zamknąć. Ostatni pociąg miał pojechać przez Wawer 1 listopada 1939 roku. Wybuch wojny sprawił jednak, że kolejka kursowała nadal przez cały okres okupacji. Stała się wtedy ulubionym środkiem lokomocji szmuglerów dowożących nielegalnie żywność do Warszawy. Ruch kolejki został wstrzymany dopiero w dniu wybuchu powstania warszawskiego.
Zabrakło pasażerów
Już jednak we wrześniu 1944 roku ruszyły pierwsze kursy z Falenicy do Karczewa, a gdy Rosjanie zajęli lewobrzeżną część Warszawy trasa została przedłużona najpierw do stacji Wawer, a niedługo potem do stacji Most. Po odbudowaniu mostu nad Kanałem Żerańskim w maju 1945 roku znów można było kolejką dojechać do Jabłonny.
Po wojnie jednak liczba pasażerów kolejki systematycznie spadała. Konkurencją była regularna linia kolejowa i autobusy, które zaczęły kursować do Wawra. W związku z tym w 1952 roku linia ze stolicy przez Wawer do Otwocka została zamknięta. Cztery lata później zlikwidowany został także odcinek do Jabłonny, tylko na odcinku Otwock-Karczew kolejka kursowała aż do 1963 roku.
Przetrwały budynki stacyjne w Karczewie, Otwocku, Świdrze, Józefowie, Falenicy, Międzylesiu oraz Wawrze, do dziś istnieje wybudowany specjalnie na potrzeby kolejki most na Świdrze, tyle że dziś jeżdżą po nim samochody. W dzielnicy Wawer widoczny jest także dawny przebieg trasy kolejki - zachowany został w układzie ulic, np. Mrówczej, czy Mozaikowej. Warto zatem pamiętać, że kolej - ta dorosła i ta wąskotorowa - w pewnym stopniu dzisiejszy Wawer zbudowała i ukształtowała.
(wk)
