Kolejny rocznik lepszy

Na mnie osobiście największe wrażenie wywarł biogram ojca-założyciela Legionowa gen. Boles-ława Roi (autorstwa Jerzego Gutkowskiego) postaci mającej w sobie coś z sienkiewiczow-skiego Kmicica. Jego styl życia przysparzał mu tyleż uwielbienia wśród braci żołnierskiej, co problemów z przełożonymi, i utrudnił stabilizację po przejściu w 1922 r. do cywila. Po walce w Legionach i działalności w Polskiej Organizacji Wojskowej w 1919 r. Roja został dowódcą 1 dywizji Piechoty Legionów stacjonującej na tere-nie ówczesnej Jabłonny. Na cześć czynu zbroj-nego brygad legionowych koszary nazwał... Legionowem. Podczas wojny polsko-bolszewic-kiej Roi zdarzyło się poprowadzić atak polskich żołnierzy na pozycje artylerii bolszewickiej z... samochodu osobowego. Autor późniejszych książek historycznych Karol Bunsch tak zapa-miętał wizytację posterunku przez swojego szefa: "Przyjechał autem na pierwszą linię w czasie strzelaniny i zapytał mnie, gdzie wystawiłem placówki. Gdy mu wskazałem, powiedział: "tam to sr... chodzę" i kazał je wysunąć daleko do przodu". Po konflikcie z marszałkiem Piłsudskim, Roja odszedł z wojska, próbował w II RP swoich sił jako twórca Towarzystwa Żeglugowego, lecz splajtował. Ciężko chory, został zamordowany w 1940 r. w obozie koncentracyjnym przez okupantów niemieckich.

Rocznik przybliża też sylwetkę zmarłego w 2005 r. ppłk. Edwarda Dietricha, ps. "Ralf", nestora środowisk kombatanckich nie tylko z Legionowa, ale również z Jabłonny czy dzisiejszej Białołęki. Podczas II wojny światowej Edward Dietrich był adiutantem dowódcy I Rejonu "Marianowo-Brzozów" Armii Krajowej, ppłk. Romana Kłoczkowskiego ps. "Grosz". W ówczesnej nomenklaturze oznaczało to legionowski pułk AK. Pod koniec wojny Dietrich podzielił los wielu oficerów AK i po aresztowaniu przez NKWD został wywieziony do Związku Sowieckiego. Działalność Dietricha to nie tylko czas wojny, ale również działania na rzecz środowisk kombatanckich, zarówno w czasach PRL, jak i po 1989 r.

Oprócz istotnych dla współczesnych terenów północno-wschodniej Warszawy i jej sąsiadów sylwetek, II tom Rocznika opisuje i stawia pytania o cenne dla tego terenu zabytki kultury materialnej. Ciekawy jest tekst Pawła Jankowskiego "Twierdza Modlin jako atrakcja turystyczna". Autor nie tylko opisuje atrakcje unikalnego na skalę europejską obiektu fortyfikacyjnego (od siebie mogę dodać, że również niesamowicie widokowego), a odległego od stacji Legionowo o dwadzieścia minut jazdy (przed udaniem się do twierdzy warto przyjrzeć się pozostałościom starego dworca i wieży ciśnień), lecz pyta, jak twierdzę można wykorzystać dla promocji regionu.

Jednak szczególnie utkwił mi w pamięci artykuł poświęcony 25-leciu Towa-rzystwa Przyjaciół Legionowa (autorstwa Piotra Chruściela). Nie tylko dlatego, że pokazuje, jak taka inicjatywa społeczna może zaistnieć, zaowocować licznymi publikacjami, ale również dlatego, iż daje praktyczne wskazówki, jak radzić sobie z występującymi w takiej działalności trudnościami. Z opisu wzlotów i upadków towarzystwa legionowian wynika, że aby takie towarzystwo rzeczywiście działało, potrzeba bardzo dużo tolerancji i zdolności do kompromisów - tak aby znalazło się w nim miejsce dla ludzi o różnych zainteresowaniach, biografiach i wieku, a mających potrzebę zrobienia czegoś dla swego miejsca zamieszkania. Cenne mogą się wydać pewne wskazówki praktyczne: otóż w połowie lat dziewięćdziesiątych Towarzystwo zdecydowało, iż choć jest otwarte dla każdego, to jednak w jego władzach nie mogą zasiadać osoby sprawujące aktualnie funkcje we władzach miasta oraz w partiach politycznych. Tak udało się zredukować emocje nie sprzyjające pracy takich inicjatyw społecznych, które nieuchronnie pojawiają się przed każdymi wyborami samorządowymi.

Krzysztof Madej