Kiedy można odmówić zeznań?

Autor jest prawnikiem w kancelarii Smoktunowicz & Falandysz

W polskim prawie obowiązuje generalna zasada, iż każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Obowiązki świadka są podobne w sprawach karnych i w spra-wach cywilnych. Jeżeli otrzymamy wezwanie do sta-wienia się w charakterze świadka, to musimy się stawić nawet, jeśli naszym zdaniem nie posiadamy żadnych istotnych informacji w tej sprawie.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo świadka może spowodować nałożenie na taką osobę kary pieniężnej w wysokości do 10 tys. złotych. Niezależ-nie od kary pieniężnej sąd może zarządzić zatrzy-manie i przymusowe doprowadzenie świadka. Nato-miast świadek, który nie stawił się na wezwanie nie może za karę zostać aresztowany. Polskie prawo nie przewiduje pozbawienia wolności jako kary za uchy-lanie się od roli świadka.

Jednak niektóre osoby mają prawo odmówić zeznań jako świadkowie lub też prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania.

Osoba najbliższa dla oskarżonego ma prawo odmówić zeznań. Osobą najbliż-szą jest małżonek, rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, rodzeństwo oraz najbliżsi bliscy krewni, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Co istotne prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa. Sporną kwestią jest pojęcie kręgu osób "pozostających we wspólnym pożyciu". Przyjmuje się, że mieści się tu konku-binat rozumiany jako trwały związek kobiety i mężczyzny, prowadzących wspólne gospodarstwo domowe i utrzymujących stosunki właściwe małżonkom, choć bez nadania formy prawnej. Nie jest natomiast relacją "pozostawania we wspólnym po-życiu" długotrwała przyjaźń, zażyłość, utrzymywanie stosunków seksualnych - choćby długotrwałe, a nawet narzeczeństwo, jeżeli narzeczeni nie żyją w konkubi-nacie.

Osoba wezwana na świadka musi się stawić i zeznawać, ale może odmówić od-powiedzi na konkretne pytania, jeżeli odpowiedź narażałaby ją lub osobę dla niej najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo.

Dodatkowo świadek zawsze może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub oso-bę dla niego najbliższą.

Świadek musi zeznawać prawdę. Złożenie fałszywych zeznań, to nie tylko po-danie nieprawdziwych faktów (okoliczności), ale także niepodanie (zatajenie) fak-tów. Za składanie fałszywych zeznań grozi kara pozbawiania wolności do lat trzech.

dr Michał Kuliński