Historycy o Pałacu Saskim: "Odbudowa Warszawy nie jest ukończona"
9 września 2021
Profesorowie historii postanowili odpowiedzieć na argumenty przeciwników rekonstrukcji gmachu na pl. Piłsudskiego. Przypominają m.in., że Grób Nieznanego Żołnierza nie miał być grobowcem, ale symbolem triumfu.
W ubiegłym miesiącu prezydent Andrzej Duda podpisał specjalną ustawę o odbudowie pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienic przy Królewskiej. Według ostatnich zapowiedzi rekonstrukcja budynków zniszczonych podczas II wojny światowej rozpocznie się w 2023 roku i będzie kosztować około 2,5 mld zł.
Czym jest Grób Nieznanego Żołnierza?
Decyzję o odbudowie pałaców i kamienic z XVIII-XIX wieku skrytykowali m.
Kto na to pozwolił? Szklana "czapka" zadziwia turystów
W latach 2013-2018 zabytkowy, XIX-wieczny budynek na Krakowskim Przedmieściu urósł o jedno piętro. Po trzech latach przebudowa wciąż budzi ogromne kontrowersje.
in. reżyserzy Agnieszka Holland i Jan Komasa czy historyczka sztuki Anda Rottenberg. Ich zdaniem rekonstrukcja zniszczonych obiektów zniszczy symbolikę Grobu Nieznanego Żołnierza. Grupa profesorów historii postanowiła rozwiać wątpliwości i przypomnieć, jaka była geneza pomnika. Pod apelem o kontynuację prac nad odbudową pałacu Saskiego i innych zabytków podpisali się m.in. prof. Wojciech Fałkowski (dyrektor Zamku Królewskiego), prof. Zbigniew Wawer (dyrektor Łazienek Królewskich), a także profesorowie Juliusz A. Chrościcki, Michał Kopczyński i Zofia Zielińska z UW, Janusz Odziemkowski i Wiesław Jan Wysocki z UKSW i Mariusz Wołos z PAN.
- Grób Nieznanego Żołnierza miał mieć charakter triumfalny i radosny, a więc nie jako grobowiec, lecz monument chwały o konstrukcji architektonicznej - piszą historycy, cytując dokumenty z czasów budowy pomnika. - Warto zwrócić szczególną uwagę, iż obecna forma pomnika jest jedynie częściowo autentyczna i stanowi wynik powojennego uprzątnięcia gruzów i zabezpieczenia zniszczonych arkad kolumnady pałacu Saskiego. Formułowane publicznie stanowiska o "zagrożeniu fundamentalnych wartości unikatowego dziedzictwa miejsca" nie mają zatem najmniejszego uzasadnienia w historii najcenniejszego pomnika w kraju.
Odbudowa Warszawy trwa
Historycy przypominają, że zaraz po II wojnie światowej przedstawiciele świata nauki, kultury i sztuki apelowali o odbudowę zabytków na pl. Piłsudskiego. Stalinowskie władze odmówiły rekonstrukcji zarówno pałacu Saskiego, jak i Zamku Królewskiego, który zrekonstruowano dopiero w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Orędownikiem odbudowy pałacu Saskiego był m.in. nazwany "architektem odbudowanej Warszawy" Jan Zachwatowicz, którego pomnik odsłonięto w 2020 roku na pl. Zamkowym.
- Historiografia związana z dzisiejszym pl. Piłsudskiego przemawia za ideą odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla i domknięcia zachodniej pierzei placu zgodnie z opinią formułowaną m.in. przez prof. Jana Zachwatowicza, prof. Piotra Biegańskiego i prof. Stanisława Lorentza: "po odbudowie Zamku Królewskiego stoi przed nami zadanie odbudowy pałacu Saskiego i pałacu Brühla" - piszą historycy. - Odbudowa Warszawy i jej zabytków nie jest jeszcze ukończona.
Pałac Saski - historia
W XVII wieku w miejscu późniejszego pałacu Saskiego znajdował się dwór Morsztynów, przebudowany następnie na barokową rezydencję. W kolejnym stuleciu został on ponownie przebudowany na zlecenie króla Augusta Mocnego, stając się centralnym punktem okazałego założenia urbanistycznego: Osi Saskiej, ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich, których pozostałością jest remiza strażacka przy Chłodnej. Aż do 1818 roku pałac był prywatną własnością królów Saksonii i znajdowały się w nim m.in. mieszkania na wynajem. W dzieciństwie mieszkał tam Fryderyk Chopin.
Formę znaną z przedwojennych pocztówek Pałac Saski otrzymał dopiero w latach 1839-1842, gdy był własnością rosyjskiego przedsiębiorcy Iwana Skwarcowa. Barokowy gmach został całkowicie przebudowany według projektu Adama Idźkowskiego. Główny korpus rozebrano, zastępując kolumnadą, a skrzydła przebudowano w duchu klasycyzmu. Po powstaniu styczniowym spadkobiercy Skwarcowa sprzedali pałac rosyjskiej armii, która umieściła w nim Dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w pałacu ulokował się Sztab Generalny Wojska Polskiego. W 1925 roku w środkowych arkadach powstał Grób Nieznanego Żołnierza, upamiętniający oryginalnie żołnierzy poległych w I wojnie światowej i wojnie polsko-bolszewickiej. Podczas okupacji niemieckiej z pałacu korzystał Wehrmacht. Po upadku powstania warszawskiego Niemcy wysadzili budynek w powietrze.
Dominik Gadomski
.
