"Działo się 29 X 1916". Ciekawe znalezisko z Białołęki

Gdy wybuchła I wojna światowa, Warszawa była jednym z najważniejszych miast Imperium Rosyjskiego. Latem 1915 roku została zajęta przez wojska Cesarstwa Niemieckiego, które postawiło sobie za cel przeciągnięcie Polaków na swoją stronę. Z ulic Warszawy znikały rosyjskie napisy, zmieniały się nazwy ulic, obalano stare pomniki i ustawiano nowe, upamiętniające m.in. wojnę polsko-rosyjską 1831 roku. To właśnie podczas niemieckiej okupacji stanął pierwszy pomnik na polu słynnej bitwy pod Olszynką Grochowską.

Odkrycie "na strychu"

Starcie pod Olszynką jest powszechnie znane, ale mało kto pamięta o drugiej bitwie, rozgrywanej równolegle pod Białołęką. Choć ostatecznie wojna musiała zakończyć się klęską, w lutym 1831 roku oddziały gen. Jana Krukowieckiego pobiły Rosjan. Na pamiątkę tych wydarzeń w 1916 roku przy Białołęckiej stanął krzyż.

- Tuż przed kolejną rocznicą urząd dzielnicy otrzymał od p. Krzysztofa Kliszczyńskiego zdjęcie aktu erekcyjnego krzyża - informuje białołęcki ratusz. - Pan Krzysztof natrafił na nie w swoich domowych archiwach.

- Zdjęcie na stronie nie może być podstawą do określenia, czy mamy do czynienia z autentycznym znaleziskiem, ale wydaje się, że nie ma zapewne powodów, by taką pamiątkę falsyfikować. - komentuje dr hab. Małgorzata Karpińska, profesor Wydziału Historycznego UW.

Co nam to mówi?

Jak czytamy w dokumencie, krzyż ustawiono 29 października 1916 roku z inicjatywy "włościan, ziemian i mieszczan zjednoczonych miłością do Ojczyzny". Wymienienie trzech stanów miało zapewne znaczenie, które dziś nazwalibyśmy marketingowym: oto wszystkie warstwy społeczne, wspólnymi siłami upamiętniają polskich bohaterów i liczą na niepodległość. W rzeczywistości nastroje wcale nie musiały być aż tak patriotyczne. Znaczna część chłopów mogła nie poczuwać się do wspólnoty z polską szlachtą, choć oczywiście używała tego samego języka.

Na pytanie, czyim pomysłem było ustawienie krzyża, może odpowiedzieć analiza wymienionych nazwisk (świetny temat na pracę magisterską z historii). Wiele z tych osób mogło nie być mieszkańcami Białołęki, ale np. letnikami z Warszawy. Wyróżnia się wśród nich m.in. "Małgorzata Starzyńska, przewodnicząca Koła Wolskiego Ligi Kobiet Polskich" - organizacji niepodległościowej domagającej się m.in. praw wyborczych dla kobiet.

- Znaczenie tej pamiątki jest zapewne ważne dla społeczności lokalnej i świadczy o żywej tradycji historycznej oraz pamięci o wydarzeniach powstania listopadowego - mówi prof. Karpińska. - Czy pamięć ta wzrosła w związku z I wojną światową? Trudno mi jednoznacznie powiedzieć. Bez wątpienia decydujące było tu odzyskanie niepodległości.

Dominik Gadomski
historyk, redaktor portalu tustolica.pl