Świat Kupały, Ryskiej i Bydgoskiej przepadł dawno temu

Takiego świata, jaki był na Marymoncie, już nie ma. Jego niedobitki zachowały się w rejonie Brochowskiej i Kolektorskiej. Jeszcze niedawno, niczym Marymont sprzed półwiecza, wyglądały ulice Potoki, Bocheńska i Jaśminowa na Mokotowie - jednak również tam między stare domki, pola, ogrody i gruntowe uliczki wdziera się nowoczesna zabudowa niszcząc odwieczny, niepowtarzalny charakter tego miejsca. Fabryka Opla, zajezdnia MZK, baza MPT. Hala Marymoncka w pigułce
85 lat liczy już sobie historia Hali Marymonckiej. W samo południe 1 grudnia 1938 roku z udziałem prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę hali targowej. Od tego wydarzenia minęły jednak 32 lata, zanim hala zaczęła być wykorzystywana do handlu.

Sielsko, ale czy anielsko?

A tak było też na Potoku. Jeszcze w końcu lat siedemdziesiątych osiedle poprzecinane było siecią wąskich, brukowanych kamieniem uliczek. Część zabudowy została zniszczona w czasie powstania warszawskiego, więc często całe połacie osiedla pokrywały łąki i zagajniki, a przez środek płynął historyczny strumień - Rudawka, która dziś jest skanalizowana i na powierzchnię wypływa dopiero w rejonie Podleśnej i Marii Kazimiery pod Lasem Bielańskim.

Murowane kamienice i drewniane domki wyglądały uroczo, ale życie w nich łatwe nie było. "Jan Pater miał wylew parę lat temu i jeszcze nie może przyjść do siebie. Nie wie, czy doczeka tego nowego mieszkania, a naprawdę to się go trochę i lęka. Np. teraz, latem, człowiek wyjdzie za próg i już siedzi sobie w zieleni, patrzy na kwiaty. Kurę się przegoni z grządki, jabłko urwie z drzewa. - Przecież pani widzi, tu jest jak w raju. Wystawił ten dom w 1947 r. na dzierżawnej parceli. Budowało się z byle czego, trochę cegieł z gruzów, trochę kamienia. Jego chałupa i tak solidna - proszę, ile lat wytrzymała. Inni stawiali ze skrzyń po jajkach - pisała Agnieszka Wróblewska w reportażu z wyburzanego Marymontu, zamieszczonego w magazynie "Kobieta i Życie": "Dziś zielono i ciepło. Siedzimy na rozchwianych trochę krzesłach, ściana zbita z desek imituje altankę. - Grunt, że nie jesteśmy zamknięci w betonowej klatce - mówi pan Pater. Ale z drugiej strony siły już nie te, dom dawno dojrzał do remontu. Pani Janina Paterowa dodaje, że w blokach jest woda w kranie i że nie trzeba nosić węgla" - czytamy w reportażu sprzed bez mała 45 lat.

Dziś może to się wydawać śmieszne - ale dla tych, którzy urodzili się na Marymoncie, dorośli, założyli rodziny, przeżyli piekło niemieckiej rzezi w powstaniu, którzy wrócili do swoich spalonych domów i odbudowali je z byle czego - opuszczenie rodzinnego siedliska było gorsze niż wyrok. Tak jak dla Jana Patera, który na Potoku urodził się w 1905 roku i przed wojną na rogu Barszczewskiej ze Smoszewską prowadził sklep spożywczo-przemysłowy, i dla setek innych rodowitych marymontczyków.

Kupały, Ryska i inne

Wśród zapomnianych ulic Marymontu są dwie: Kupały i Ryska. Nie znajdziemy dziś po nich żadnego śladu - znajdowały się dokładnie tam, gdzie dziś biegnie Trasa Armii Krajowej. A jak wyglądały? Były króciutkie. Ich opis zamieściła na facebookowej stronie "Sąsiedzi z Marymontu" pani Ewa: "Ulica Kupały to była żużlowa uliczka, taka czarna droga. Zaczynała się przy Marii Kazimiery. Po lewej stronie były tzw. krzaki, dużo chwastów, rósł też bez. Po prawej był dom i bok posesji, do której wchodziło się od Marii Kazimiery. Potem był zakręt w lewo i droga szła w dół. Po obu stronach ciągnęły się ogródki działkowe aż do "skrzyżowania". Po prawej odchodziła Morawska, po lewej była łąka i ścieżka nad rowkiem, zwana ulicą Niesieckiego. Na tej łące jeszcze w latach 70. pasły się krowy. Za Morawską, po prawej stronie były dwie posesje z domkami: Kupały 15 i 13 - jedyne na tej ulicy. Po lewej, ogrodzona wysokim płotem, mieściła się ferma norek. Dalej w lewo odchodziła ulica Heweliusza i tam ulica Kupały przechodziła w Ryską, która kończyła się na Gwiaździstej. Na rogu Heweliusza rosła charakterystyczna grupa pięciu topoli, które chyba utrzymały się do dziś. Tak nam się przynajmniej wydaje, jak chodzimy na spacery w poszukiwaniu śladów starego Marymontu" - wspomina, a oczami wyobraźni możemy zobaczyć ten nieistniejący już świat.

REKLAMA

Kilka sekund na taśmie

Ale czy na pewno? W filmie Aleksandra Leszczyńskiego i Andrzeja Kowalewskiego "Marymont - przemiany krajobrazowe" uchwycono fragment ulicy Kupały. Widać starą, emaliowaną tabliczkę z nazwą, skrzyżowanie z również nieistniejącą dziś Morawską oraz perspektywę w kierunku Gwiaździstej. To faktycznie szutrowa droga z wąskim chodnikiem i kilkoma latarniami. Spaceruje nią zakochana para - ciekawe, czy już wiedzą, że za kilka lat będą musieli wynieść się stąd na Chomiczówkę lub Wawrzyszew, zostawiając piec kaflowy, wilgotną piwnicę i ręczną pompę na podwórku na rzecz centralnego ogrzewania, windy i aneksu kuchennego.

REKLAMA

Czekamy na wspomnienia

Przepadły niemal wszystkie ulice dawnego Marymontu. Nie ma Grudziądzkiej, Bydgoskiej, Złotkowskiej, Szlacheckiej, Horyńskiej, Warszawskiej, Heweliusza, Niesieckiego, Międzychodzkiej, Wiedeńskiej, Skrzelewskiej... Zostały tylko na pożółkłych mapach Warszawy, na nielicznych zdjęciach, we wspomnieniach i... na taśmie filmowej Leszczyńskiego i Kowalewskiego "Marymont - przemiany krajobrazowe". Ten dokument to prawdziwa perła . Powinien czym prędzej zostać zrekonstruowany cyfrowo i udostępniony przez władze Żoliborza. A jakie są wasze wspomnienia związane z dawnym Potokiem, Rudą czy Kaskadą?

HK