Poznaj historię warszawskich rzek. Ostatnie dni wystawy
24 maja 2022
Drna, Sadurka, Żurawka, Pólkówka, Bełcząca, Brodnia - to tylko kilka nazw rzek, które meandrowały przez Warszawę. Dlaczego zniknęły? Tego można dowiedzieć się na wystawie w muzeum przy Srebrnej 12. Już tylko do 29 maja do godziny 18.
Współcześnie za warszawską rzekę uznawana jest przede wszystkim Wisła. Jednak sieć hydrograficzna Warszawy była - i częściowo wciąż jest - znacznie bogatsza. Na wystawie "Niech płyną! Inne rzeki Warszawy" opowiedziana została historia licznych warszawskich rzek - poprzez dawne plany, mapy, grafiki, pocztówki i fotografie.
Drna - zaginiona rzeka Warszawy
Jedni mówią, że miała źródło na Czystem, inni wskazują na Szczęśliwice. Nad jej brzegiem stały młyny i folusze.
Można prześledzić ich przebieg, poznać biogramy, dostrzec pozostałości i współczesne ślady ukryte w nazwach dzielnic czy ulic.
Drna - dawna rzeka przemysłowa
Drna miała swoje źródła w rejonie Czystego w dzisiejszej dzielnicy Wola w rejonie ulic gen. Józefa Bema i Płockiej, na podmokłym terenie. Płynęła dalej na północ dzisiejszą ul. Okopową, Stawkami, przecinała plac Inwalidów i uchodziła do Wisły w okolicach dzisiejszej ul. Czujnej. Przy ujściu Drny do Wisły, po jej południowej stronie, znajdowała się posiadłość z dworem nazywanym Półkowem. Jeszcze w XVI wieku brzegi rzeki porastały lasy dębowe i brzozowe, które później zostały wykarczowane pod uprawy i zabudowę. W XVIII i XIX Drna miała duże znaczenie gospodarcze, gdyż wzdłuż jej brzegów znajdowały się młyny wodne, browary, garbarnie i folusze. W 1738 na rzece działało sześć młynów. Liczne groble przyczyniły się także do powstania w jej pobliżu wielu stawów. W związku ze zmianą stosunków wodnych na terenie obecnej Warszawy następowało jednak obniżanie się poziomu wody w Drnie. Dla poprawienia stanu sanitarnego Żoliborza Drnę połączono kanałem Metzlowskim z rzeką Polkówka i skierowano zanieczyszczone ściekami wody poza tereny zamieszkane. W związku z budową Cytadeli Warszawskiej rzeka została skanalizowana.
Sadurka była spokojna
Sadurka miała swoje źródła w bliżej niezidentyfikowanym miejscu na terenie między Włochami a Czystem. Następnie kierowała się ku Szczęśliwicom. Tam potok skręcał na południe i przechodził przez Rakowiec i Okęcie. Przecinał trakt biegnący z terenów dzisiejszej Woli, a więc skrzyżowanie Szczęśliwickiej i Białobrzeskiej, następnie mijał miejsce obecnego stadionu RKS Okęcie. Bagnisty teren, na którym obecnie znajduje się Lotnisko Chopina, Sadurka opływała od wschodu. Dalej potok kierował się na wschód przez Służewiec i Służew, schodził na tereny nadwiślańskie i uchodził do Wisły w okolicach Wilanowa. Bieg i długość potoku zmieniały się na przestrzeni wieków kilkakrotnie. Obecnie, śladami po dawnym przebiegu cieku są Potok Służewiecki stanowiący dolny odcinek dawnego cieku i staw Sadurka, który wziął swoją nazwę od potoku.
Żurawka była zasobna w wodę
Żurawka wypływała z bagien znajdujących się w okolicach dzisiejszego placu Starynkiewicza i płynęła na wschód wzdłuż obecnych ulic: Żurawiej, północnej pierzei placu Trzech Krzyży, ul. Książęcej, Czerniakowskiej, Okrąg i dalej do Wisły. Zasobna w wodę, była najważniejszym ze strumieni południowej części Warszawy. Przed rokiem 1773 aż do początków XIX wieku na rzece istniał murowany most o długości 23 metrów, wzniesiony na polecenie Komisji Brukowej. Nazwa rzeki pochodzi od żurawiny błotnej. Jej współczesne "skanalizowane" ujście do Wisły znajduje się na wschód od ul. Solec w pobliżu wylotu ulicy Wilanowskiej.
Pólkówka żoliborska - nieistniejąca rzeka
Pólkówka to nieistniejąca rzeka odwadniająca niegdyś Żoliborz. Swój bieg rozpoczynała w okolicy al. Wojska Polskiego, płynęła zachodnią częścią placu Wilsona, a następnie spływała do Doliny Wisły (w okolicy ul. Bohomolca). W XVII wieku rzeka spływała do mokradeł pod Marymontem. Komisja Brukowa porządkując cieki zdecydowała o połączeniu jej kanałem z Drną.
Bełcząca - od bełkotu wody
Rzeka wypływała ze źródła w pobliżu ulicy Bagno, płynęła ulicą Nalewki, do 2019 roku ul. Bohaterów Getta i wpadała do Wisły w pobliżu obecnego mostu Gdańskiego. Sama nazwa Bełcząca nawiązywała do bełkotu wody. Została skanalizowana w II połowie XVIII wieku. Być może śladem jej przebiegu jest źródło Zdrój Królewski na terenie parku Traugutta, ponadto jej opisywany przebieg niekiedy krzyżuje się z opisywanym Strumieniem Nowomiejskim, mającym mieć źródła w okolicy ulic Nalewki, Gęsiej i Franciszkańskiej i być założeniem dla przebiegu Wału Zygmuntowskiego.
Kanał Bródnowski zastąpił Brodnię
Kanał Bródnowski wykopany został w drugiej połowie XIX wieku z wykorzystaniem jednego z koryt rzeki Brodni. Na mapie z 1794 roku Brodnia wypływa spod karczmy Utrata (Zabraniecka/Utrata), w 1829 roku zaczyna się od ul. Jesiotrowej. Wykopanie zbiorczego kanału miało na celu osuszenie ogromnych bagien od Kawęczyna po Bródno. Kanał Bródnowski Górny nie posiada żadnych naturalnych dopływów a jedynie zasilany jest w wodę przez kanały odwadniające Targówka i Białołęki. Cały zaś bieg Kanału Bródnowskiego Dolnego przebiega doliną i korytem dawnej rzeki Brodni. Obecnie w górnym biegu prowadzi on wody okresowo, zaś poniżej Legionowa zanieczyszczony jest ściekami bytowymi i deszczowymi. Kanał uchodzi do rzeki Narwi poniżej zapory w Dębem.
(oprac. DB)
.
