200 lat temu zmarł patron Warszawy. Kim był Klemens Hofbauer?

W czasach Klemensa Hofbauera (1751-1820) w Europie szalały zabijające tysiące ludzi epidemie dżumy, cholery, żółtej gorączki i grypy. Po 200 latach historia zatoczyła koło. O ogromnej śmiertelności z czasów sprzed wynalezienia szczepionek nie ma dziś mowy, ale 15 marca wierni Kościoła katolickiego wspominają swojego świętego w domach. Ospa, tyfus, antyszczepionkowcy. Tak się żyło w dawnej Warszawie
Przed rozpowszechnieniem szczepionek największym zagrożeniem dla naszego miasta były choroby zakaźne. Mimo to ruch antyszczepionkowy ponad 100 lat temu miał się świetnie. Wszystko po to, by nie rozprzestrzeniać wirusa SARS-CoV-2.

Długa droga...

Szukając w Internecie informacji o Klemensie Marii Hofbauerze w pierwszej kolejności dowiemy się, że był patronem Wiednia. Późniejszy święty urodził się jako Johannes Hofbauer, syn rzeźnika w Tasovicach na Morawach, wówczas należących do Imperium Habsburgów, a dziś - do Czech. Podobno od małego chciał zostać księdzem, ale śmierć ojca zmusiła go do zdobycia wykształcenia, które dziś nazwalibyśmy zawodowym: został piekarzem w przyklasztornej piekarni premonstratensów w Brück, zajmującej się m.in. udzielaniem pomocy ofiarom wojny i zarazy.

W 1775 roku został pustelnikiem, ale jego plany już po dwóch latach pokrzyżował cesarz Józef II, delegalizujący wszystkie pustelnie w kraju w imię ideologii oświecenia. Hofbauer postanowił wyemigrować do Italii, gdzie przyjął imiona Klemens Maria. Z drugiej próby zostania pustelnikiem zrezygnował już po pół roku. Mając 29 lat Hofbauer wrócił do pracy w piekarni na Morawach, a następnie znalazł sponsorów, dzięki którym rozpoczął studia w Wiedniu.

W wieku 33 lat, podczas pieszej pielgrzymki do Italii, Hofbauer postanowił wstąpić do zakonu redemptorystów. Wkrótce otrzymał zadanie zakładania nowych klasztorów na Morawach, ale zachwycony ideami oświecenia cesarz Józef II znowu dał o sobie znać: działalność tego typu została w Imperium Habsburgów zdelegalizowana. W tej sytuacji redemptoryści postanowili zainteresować się Polską.

...do Warszawy

W 1787 roku Hofbauer przybył do stolicy upadającej Rzeczypospolitej. W porównaniu z Wiedniem Warszawa była wówczas małym, zacofanym i niewiele znaczącym miastem, znajdującym się nieco na uboczu Europy. Ponieważ ostatnie pieniądze zakonnik oddał żebrakom, szybko znalazł się nad Wisłą w sytuacji rodem z "Ziemi obiecanej": ja nie mam nic, ty nie masz nic, to razem mamy tyle, żeby założyć... klasztor. Decyzją Kościoła Hofbauer otrzymał kościół św. Benona na Nowym Mieście, po czym przystąpił do nauki polskiego i zdobywania funduszy.

Już cztery lata później redemptoryści mogli pochwalić się w Warszawie nowym sierocińcem i kilkoma szkołami, przy czym w jednej z nich nauka była - dzięki hojności sponsorów - całkowicie bezpłatna. W 1794 roku Hofbauer organizował pomoc dla dzieci, które straciły rodziców podczas rosyjskiej rzezi Pragi. Kres jego działalności w Warszawie położyło oświecenie, tym razem forsowane przez Księstwo Warszawskie. Kościół św. Benona zamknięto a redemptorystów wyrzucono z kraju - prowadzona przez nich działalność na rzecz najbiedniejszych nie była argumentem przeciwko deportacji. Hofbauer nie wrócił już do Warszawy. Kościół katolicki uznaje go dziś za jednego z patronów miasta.

Klemens Hofbauer zmarł 15 marca 1820 roku w Wiedniu. 84 lata później został kanonizowany przez papieża Piusa X.

Dominik Gadomski
historyk, redaktor portalu tustolica.pl