Kamienica na Nowym Świecie w rejestrze zabytków. Co tu było przed "bitwą o Empik"?

O kamienicy na Nowym Świecie 15/17 stało się głośno w ogólnopolskich mediach w 2020 roku, przy okazji zamieszek, które wybuchły w Narodowe Święto Niepodległości. Wydarzenie ochrzczone przez złośliwych "bitwą o Empik" rozegrało się przed budynkiem, na elewacji którego widać charakterystyczny napis "Cały naród buduje swoją stolicę".

"Cały naród buduje swoją stolicę"

Modernistyczno-socrealistyczny budynek powstał w latach 1948-1951 według projektu Zygmunta Stępińskiego i Mieczysława Kuźmy w miejscu dwóch kamienic zniszczonych w czasie II wojny światowej, na terenie odebranym prywatnym właścicielom. Jak pisało czasopismo "Stolica", ideą było wzniesienie obiektu, który z jednej strony nawiązywałby do zrekonstruowanej, kameralnej zabudowy Nowego Światu, a z drugiej do nowszych i wyższych budynków stojących w Al. Jerozolimskich.

- Budynek wpisywał się w realizowany przez ówczesne władze program ideowy - pisze mazowiecki konserwator zabytków prof. Jakub Lewicki. - W założeniu miał to być "gmach godny wielkiego dzieła, jakie prowadzi naczelna Rada Odbudowy Warszawy", co znalazło odzwierciedlenie w inskrypcji wykutej na elewacji budynku od strony Al. Jerozolimskich: "Cały naród buduje swoją stolicę". Ze względu na eksponowaną lokalizację budynkowi nadano propagandowy charakter a jego rangę podkreślono poprzez umieszczenie w nim tymczasowo Naczelnej Rady Odbudowy m.st. Warszawy.

Początki Empiku w Warszawie

Nowa kamienica była tymczasowo wykorzystywana przez Związek Zawodowy Pracowników Kultury i Sztuki, a ostatecznie stała się siedzibą otwartego w 1951 roku Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki. Na parterze zaaranżowano kawiarnię z księgarnią, a na piętrze czytelnię z wypożyczalnią czasopism oraz salę odczytową. Wnętrza zaprojektowano z rozmachem, zdobiąc je m.in. freskami ukazującymi Warszawę.

W 1964 roku łącznik z sąsiednim budynkiem został ozdobiony mozaiką autorstwa Władysława Zycha, wykonaną po jego śmierci przy udziale Wandy Zych i Jędrzeja Krysińskiego. Gloryfikuje ona zamachy stalinowskiej Gwardii Ludowej na niemiecki Café Club, do których doszło w tym miejscu w latach 1942-1943. Obyło się bez ofiar śmiertelnych a ranni zostali także cywile, ale w późniejszej propagandzie wydarzenia urosły do rangi najważniejszych akcji okresu okupacji. Wcześniej w miejscu mozaiki znajdował się kartusz z syreną, który można dziś oglądać nad wejściem od strony Nowego Światu.

REKLAMA

"Indywidualny wyraz estetyczny"

- Dużym otwartym przestrzeniom o charakterze kulturalno-usługowym nadano indywidualny wyraz estetyczny poprzez użycie bogatego detalu architektonicznego obejmującego sztukaterie sufitowe z klasyczną ornamentyką, wprowadzenie kolumn ze zdobionymi głowicami na parterze i piętrze, plastycznej oprawy balustrady antresoli, a także ryflowanego portalu w przejściu między pomieszczeniami na pierwszym piętrze - pisze prof. Lewicki.

Gdy w latach 90. Klub Międzynarodowej Prasy i Książki przekształcił się w Empik, w kamienicy obok ronda de Gaulle'a otwarto największy w ówczesnej Warszawie sklep sieci. Spadkobiercy przedwojennych właścicieli nieruchomości przy Nowym Świecie od lat starają się o zwrot cennej działki lub wypłatę zadośćuczynienia.

(dg)