Wspomnienie o Fotonie. "Niecodzienna i dramatyczna historia"

Z prośbą o przypomnienie historii rozebranego i tym samym bezpowrotnie utraconego dla pejzażu Woli budynku Fotonu przy Wolskiej zwróciła się do nas czytelniczka. Spełniamy jej prośbę z przyjemnością, tym bardziej że historia Fotonu jest niecodzienna i dramatyczna.

Od bibuły do fotografii

Początki firmy Foton sięgają roku 1873, kiedy Józef Franaszek kupił wytwórnię obić papierowych Vettera. Tyle, że zakład znajdował się pierwotnie na rogu ulic Marszałkowskiej i Złotej. Dopiero w roku 1910 wybudowana została nowa fabryka przy Wolskiej. Nowa fabryka produkowała początkowo tapety, serwetki, papiery do pakowania, bibułę i inne artykuły papiernicze. W 1936 roku wnukowie założyciela - Jerzy i Kazimierz Franaszkowie rozpoczęli budowę oddziału, którego celem była produkcja papierów i błon fotograficznych. Jeszcze przed wojną udało się tam uruchomić produkcję materiałów fotograficznych.

Najlepsze fałszywe papiery

W czasie okupacji fabryka nie została przejęta przez Niemców i wciąż działała. Bracia Franaszkowie włączyli się do pracy konspiracyjnej. Produkowali fałszywe ausweisy i inne dokumenty, czasem trudne do podrobienia ze względu na znaki wodne, czy też nietypową gramaturę. Ponoć papiery, które wychodziły z laboratorium i drukarni na Wolskiej, były najlepszymi fałszywkami w stolicy. Jak wspomina w książce "Z fałszywym auswaisem w okupowanej Warszawie" sławny cichociemny Stanisław Jankowski, tylko fabryka Franaszków potrafiła zrobić dobre kopie kolorowych przepustek do niemieckich stref i urzędów oraz legitymacji SD.

Rzeź

W roku 1943 zmarł Jerzy Franaszek, a w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego, 5 sierpnia 1944 podczas rzezi Woli oddziały SS zamordowały Kazimierza Franaszka z rodziną. Wymordowano wówczas niemal wszystkich pracowników, a także kilkuset okolicznych mieszkańców, zbiegłych ze spalonych domów i poszukujących bezpiecznego schronienia na terenie wyposażonego w schrony i urządzenia sanitarne zakładu. Mord był bestialski, Niemcy nie tylko rozstrzeliwali bezbronnych, ale i podpalali żywcem, rozrywali granatami... Przetrwali ci, którzy schowali się w głębi jednego ze schronów oraz niektórzy z pracowników ukrywających się w fabrycznych zakamarkach. Większość zabudowań uległa podczas powstania zniszczeniu, zaś urządzenia do produkcji fotochemicznej Niemcy zdemontowali i wywieźli w głąb Rzeszy. Ocalał jedynie sam budynek produkujący materiały fotochemiczne.

Foton

Po wojnie fabryka została dość szybko, choć niezbyt staranie odbudowana i oczywiście znacjonalizowana. W 1949 roku wznowiła produkcję pod nazwą Warszawskie Zakłady Fotochemiczne FOTON. Produkowane były tutaj przede wszystkim błony i odczynniki fotograficzne. Nie tylko na potrzeby fotografiki, ale np. radiologii medycznej, poligrafii i kartografii. W latach 60. fabryka zaopatrywała 75% krajowego rynku błon i filmów. A jej główny budynek z charakterystycznym reklamowym muralem znał każdy mieszkaniec Woli. W latach 90. unowocześniony w międzyczasie i wyposażony w angielską linię produkcyjną zakład stopniowo ograniczał produkcję. W 2002 roku działalność handlową przejęła nowa firma Foton Trading, ale fabryka przestała faktycznie istnieć.

Ruina

Budynki, w tym ten z 1936 roku, zmieniały właścicieli. Większość opustoszała i niszczała, w jednym urządziła się Wyższa Szkoła Ekonomiczna. Ze starych zabudowań ostał się jedynie modernistyczny budynek oddziału fotograficznego, nieużytkowany z powodu skażenia ścian fenolem. W 2013 roku rozpoczęła się rozbiórka budynków na całej działce przy Wolskiej 41/45. W końcu przyszedł też czas na historyczny, charakterystyczny budynek, który wrósł w krajobraz Woli. Dziś już go nie ma. Powstanie kolejny apartamentowiec. Nawet niebrzydki, ale trochę szkoda...

(wk)