Natura 2000 - atrakcja, jakich mało!

Las Bielański włączono do sieci Natura 2000 ze względu na występujące w nim zróżnicowane zbiorowiska leśne, które zajmują fragmenty czterech tarasów doliny Wisły i fragment skarpy wiślanej. To obszar dobrze poznany pod względem flory i fauny. Od dawna - ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze - objęty ochroną rezerwatową. Jego wartość przyrodnicza jest nadal wysoka, mimo silnego wpływu dużego miasta.

Warszawskie obszary sieci to także Las Jana III Sobieskiego, Las Natoliński, Łąki Wilanowskie oraz Poligon Rembertów.

Obszary sieci Natura 2000 mają także inne miasta. Na przykład w Szczecinie są to Wzgórza Bukowe, gdzie chroni się naturalne lasy położone na wysoczyźnie i w dolinie Odry, liczne siedliska przyrodnicze oraz wiele gatunków roślin i zwierząt. Z kolei fragmenty Torunia, Bydgoszczy, Grudziądza i Tczewa tworzą obszar specjal-nej ochrony ptaków Dolina Dolnej Wisły. W części Dęblina utworzono specjalny ob-szar ochrony siedlisk Wisła Środkowa, a w Krakowie wyznaczono specjalne obszary ochrony siedlisk: fragmenty łąk w dolinie Wisły, istotne dla ochrony zagrożonego gatunku motyla.

Zadaniem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk, które są niezbędne, by zagrożone gatun-ki przetrwały. Podstawę tworzenia sieci stanowią dyrektywy Unii Europejskiej: tzw. ptasia (ochrona dzikich ptaków) i siedliskowa (ochrona siedlisk przyrodni-czych oraz dzikiej fauny i flory). Docelowo sieć ochronna ma objąć około 20 proc. powierzchni Europy.

Przyroda z miastem w zgodzie

Przytoczone przykłady pokazują, że tereny cenne przyrodniczo mogą współistnieć z terenami zurbanizowanymi. W granicach niektórych miast, najczęściej w miejscach oddalonych od centrów, są lasy, które człowiek zmienił w niewielkim stopniu, a więc nadal mają one ogromną wartość przyrodniczą. Także fragmenty dawnych terenów rolniczych, których od lat się nie uprawia, charakteryzują się bogatą różnorodnoś-cią biologiczną. Liczne parki miejskie to siedliska objętych w Polsce ochroną gatun-kową ptaków. Można w nich spotkać gatunki, których zupełnie się tam nie spodzie-wamy. Podobnie jak będące pod ochroną płazy i gady. Niektóre płazy nawet się rozmnażają w oczkach wodnych usytuowanych w parkach miejskich.

Wiele miast leży nad rzekami, a to sprawia, że w granicach tych miejscowości są fragmenty dolin rzecznych. Rzeki i ich doliny pełnią ważne funkcje ekologiczne. Tworzą na przykład korytarze ekologiczne, którymi migruje wiele gatunków zwie-rząt. Otoczenie rzek i zbiorników wodnych w miastach to często obszary przyrodni-czo najcenniejsze, gdzie żyje wiele chronionych gatunków.

Ciekawe jest również to, że w miastach znalazły dla siebie miejsce liczne ga-tunki zwierząt, które korzystają z przebywania w sąsiedztwie człowieka. Są wśród nich nie tylko zwierzęta powszechne i niezagrożone, lecz także rzadko występujące i chronione - głównie ptaki i nietoperze. Niektóre z nich, dzięki życiu w mieście, ma-ją zapewnioną trwałość populacji. Jest zatem oczywiste, że ochrona takich miejsc jest bardzo potrzebna.

Przetrwanie niektórych siedlisk czy gatunków w miastach może świadczyć o tym, że między człowiekiem a przyrodą powstała równowaga. Jednak miasta roz-budowują się, co zwiększa oddziaływanie na obszary cenne przyrodniczo. Także intensywne wykorzystywanie niezabudowanych przestrzeni do celów rekreacyjnych stanowi czasami zagrożenie dla przyrody. Cenne przyrodniczo obszary w miastach trzeba chronić ze względu na ich różnorodność biologiczną oraz funkcje, jakie speł-niają w środowisku miejskim - regulują stosunki wodne, tworzą mikroklimat.

W miastach spotyka się różne formy ochrony przyrody: parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodni-czo-krajobrazowe i użytki ekologiczne. Omawiane w artykule obszary sieci Natura 2000. to nowa forma ochrony przyrody. W Polsce wprowadzono ją w 2004 r.

Portal Natura 2000

Obszarów Natura 2000 jest więcej poza miastami, często w miejscach, gdzie czło-wiek rzadko trafia. Katalog tych obszarów buduje od 2005 roku Instytut na rzecz Ekorozwoju. Aktualnie lista zawiera opisy ponad 1000 polskich obszarów Natura 2000. Opisy te to nie tylko przyrodnicza, lecz także turystyczna charakterystyka te-renu, informacja o tym, jak do niego trafić, czy jest gdzie zanocować, co - poza przyrodą - ciekawego zwiedzać.

InE nie tylko buduje katalog, uzupełnia i aktualizuje dane, lecz także populary-zuje temat sieci Natura 2000. Realizuje też rozbudowany i wielowątkowy projekt "Natura 2000 motorem zrównoważonego rozwoju". To projekt edukacyjno-informa-cyjny dotyczący sieci obszarów Natura 2000 i turystyki. Jego dorobek jest szczegó-łowo prezentowany na internetowym portalu "Natura 2000 a turystyka" (www.natura2000.org.pl).

Portal popularyzuje wiedzę na temat obszarów Natura 2000, upowszechnia za-sady zrównoważonego rozwoju, propaguje turystykę przyjazną środowisku, wspo-maga edukację ekologiczną w wymiarze ogólnospołecznym, a także wspiera nau-czycieli pomocą dydaktyczną.

Ważny element projektu i portalu stanowią e-szkolenia obejmujące podstawy ochrony przyrody w Polsce, tematy związane z siecią Natura 2000 (m.in. podstawy prawne, rola sieci w stymulowaniu zrównoważonego rozwoju); zagadnienia pro-ekologicznej turystyki lokalnej, tematy dotyczące społeczeństwa obywatelskiego. W ramach projektu prowadzono już także szkolenia sektora turystycznego na temat uwarunkowań dla gospodarki związanych z siecią obszarów Natura 2000. W druku jest broszura "Natura 2000 - ABC dla turystyki".

Skarb regionu

Ważnym elementem projektu i portalu jest także Ogólnopolski Konkurs "Obszar Natura 2000 Skarbem Regionu" przygotowany z myślą o uczniach i nauczycielach szkół gimnazjalnych. Zadaniem uczniów w konkursie jest przygotowanie materiału promocyjnego dla wybranego obszaru Natura 2000, a zadaniem nauczycieli - po-moc uczniom.

Dwuetapowe zmagania rozpoczęły się we wrześniu ub.r. W pierwszym etapie (do końca grudnia 2009 r.) uczniowie poznali treść wybranych e-szkoleń oraz mo-dułów informacyjnych dostępnych na portalu "Natura 2000 a turystyka", sprawdzo-no ich wiedzę poprzez testy kontrolne, a następnie tych, którzy zaliczyli sprawdzia-ny, szkoły zgłosiły do Instytutu na rzecz Ekorozwoju jako chętnych, by zmierzyć się z zadaniem wypromowania jednego z obszarów Natura 2000.

Do 9 kwietnia br. jest czas na przygotowanie pracy konkursowej. Może to być ulotka informacyjna, strona www, prezentacja w programie Power Point.

Autorzy dziesięciu najlepszych prac otrzymają fotograficzne aparaty cyfrowe, książki, dyplomy pamiątkowe, a ich prace zostaną umieszczone na portalu. Dla autorów kolejnych dziesięciu wyróżnionych prac przewidziano dyplomy pamiątko-we, książki i lornetki. Ogłoszenie wyników i uroczystość wręczania nagród zaplano-wano na czerwiec 2010 r.

Do II etapu konkursu zakwalifikowało się 560 uczestników z gimnazjów w całej Polsce. Świadczy to najlepiej o popularności konkursu i atrakcyjności oferty.

- Fakt, że tak wielu uczniów uczestniczy w konkursie jest budujące - mówi Krzysztof Kamieniecki, wiceprezes Instytutu na rzecz Ekorozwoju. - Tym samym bowiem spełnia się idea przewodnia konkursu, którą jest zachęta do myślenia o do-rosłym życiu, w którym wiedza ułatwia podejmowanie decyzji.

Jolanta Zientek-Varga
Fot. autorki

Projekt realizuje Instytut na rzecz Ekorozwoju, dzięki dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Artykuł przygotowano na podstawie materiałów opracowanych w ramach projektu.