Czy należy bać się kleszcza?

Borelioza z Lyme, zwana też krętkowicą kleszczową jest schorzeniem o różnorodnym przebiegu i objawach dermatologicznych, reumatologicznych, neurologicznych i kardiologicznych. Choroba była już opisywana przed wielu laty, jednak dopiero stosunkowo niedawno nadano jej nazwę i wyizolowano czynnik chorobotwórczy w postaci bakterii - krętków Borelia burdgorferii (Bb), która jest ruchliwą bakterią o spiralnym kształcie.

Kleszcze zanim osiągną postać dojrzałą, która żeruje na dużych ssakach, w tym na ludziach, przechodzi przez stadia larwy i nimfy, które żerują na gryzoniach. Odsetek kleszczy zakażonych Bb waha się w zależności od części Europy od 3 do 34%. W Polsce dochodzi w niektórych obszarach leśnych do 25%.

Kleszcz żeruje zwykle jednorazowo w każdym z 3 stadiów cyklu życiowego. Krętki Bb znajdują się w spoczynku w przewodzie pokarmowym kleszcza do czasu napicia się przez niego krwi. Po upływie 24-48 godzin od tego momentu zaczynają mnożyć się i przez ścianę jelita dostają się między innymi do gruczołów ślinowych kleszcza.

Człowiek zaraża się bakterią Bb poprzez ślinę lub wymiociny kleszcza. Szanse na zakażenie rosną w miarę dłuższego przebywania kleszcza na skórze człowieka, osiągając 100% w trzeciej dobie. Bakterie po wniknięciu do skóry człowieka, dostają się do krwi a z nią do różnych narządów: serca, stawów, układu nerwowego.

Przebieg zakażenia krętkiem dzieli się na trzy okresy: wczesny ograniczony, wczesny rozsiany i późny. Przebieg choroby jest powolny. Pierwszym objawem choroby jest rumień pełzający z towarzyszącą gorączką i objawami pseudogrypowymi oraz z powiększeniem węzłów chłonnych. Rumień pełzający pojawia się w miejscu wniknięcia bakterii Bb, czyli w miejscu ukąszenia przez kleszcza. Jednak tylko połowa pacjentów kojarzy rumień z ukąszeniem kleszcza.

Objawy typu wczesnej boreliozy w postaci rumienia mogą być słabo nasilone i niezauważone przez pacjenta. Rumień pełzający pojawia się najczęściej pomiędzy 1 a 3 tygodniem od ukąszenia, szerzy się obwodowo, osiągając nawet kilkadziesiąt centymetrów. W części centralnej widoczny jest ślad po ukłuciu. Najczęściej zmiany powstają na nogach i tułowiu, nie leczone utrzymują się do kilku miesięcy.

Znacznie rzadziej w początkowej fazie choroby dochodzi do powstania tzw. limfocytoma, która dotyczy głównie dzieci i powstaje od kilku tygodni do kilku miesięcy od momentu ukąszenia przez kleszcza. Przyjmuje postać guzka o kolorze sino-czerwonym i umiejscawia się na płatku usznym, nosie, brodawkach sutkowych, nie leczona utrzymuje się również przez dłuższy czas i może sama ustąpić.

Do późnych zmian, to znaczy pojawiających się po wielu latach od momentu ukąszenia, należy przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn. Zmiany dotyczą przeważnie jednej kończyny z towarzyszącym bólem, świądem i przeczulicą.

Natomiast przejściowe epizody bólowe stawów ujawniają się w około szóstym miesiącu po pierwszych objawach i są pod postacią bólu i obrzęku jednego stawu, najczęściej kolanowego.

Inne objawy boreliozy dotyczące zajęcia mięśnia sercowego i układu nerwowego są obiektem zainteresowania innych specjalności i nie będą przez mnie dokładnie omawiane.

Najważniejszą sprawą jest potwierdzenie zakażenia. Można to zrobić wykazując obecność we krwi przeciwciał przeciw Borelii burgdorferii. Przeciwciała można już wykryć w drugim tygodniu choroby.

Podstawą leczenia choroby jest antybiotykoterapia, prowadzona przez lekarza po rozpoznaniu boreliozy. Nie należy stosować antybiotyków zapobiegawczo ani natychmiast po ukąszeniu przez kleszcza. Najlepiej jednak starać się unikać ukąszenia kleszcza poprzez stosowanie osłony ciała (ubranie z długimi rękawami i nogawkami, kapelusz) podczas przebywania w lesie. Jeśli doszło już do ukąszenia należy jak najszybciej usunąć kleszcza (w miarę dłuższego przebywania w skórze rośnie prawdopodobieństwo zakażenia) za pomocą pincety. Nie należy kleszcza smarować tłuszczem czy alkoholem, bo prowokuje to jego wymioty, co zwiększa z kolei ryzyko zakażenia.

lek. med. Dorota Bystrzanowska