Łaziebny zakonnik, czyli rzecz o generale na białym koniu
3 maja 2012
W tym roku, 12 maja, mija 68 rocznica bitwy o Monte Cassino. Walki o klasztorne wzgórze rozsławiły na cały świat odwagę i poświęcenie polskiego żołnierza walczącego w II Korpusie we Włoszech. Zwycięstwo to otworzyło wojskom alianckim drogę do Rzymu i środkowych Włoch.
Władysław Anders urodził się w 1892 roku w Błoniu koło Krośniewic. Ukończył gimnazjum realne w Warszawie oraz sześć semestrów na Politechnice Ryskiej. W 1910 r. zgłosił się jako ochotnik do armii rosyjskiej, w której służył do 1917 roku. W latach 1914-1917 uczestniczył w walkach na froncie wschodnim w I wojnie światowej, gdzie trzykrotnie był ranny. Uczestniczył w formowaniu oddziałów I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Po rozwiązaniu korpusu wrócił do kraju i wstąpił do Wojska Polskiego. W 1919 roku mianowano go szefem sztabu Armii Wielkopolskiej w powstaniu wielkopolskim. W wojnie polsko-bolszewickiej 1920 dowodził 15 Pułkiem Ułanów Poznańskich. W latach 1921-1924 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu (École Superieure de Guerre). Pod koniec 1924 roku mianowany został szefem sztabu Generalnego Inspektora Kawalerii w Warszawie. Od listopada 1925 był komendantem Warszawy, a podczas przewrotu majowego - szefem sztabu wojsk rządowych. Walcząc po stronie rządu, internowany na krótko w Belwederze, ale nie dotknęły go represje jak innych wyższych oficerów. W latach 1928-1939 dowodził Kresową, a następnie Nowogródzką Brygadą Kawalerii, z którą później wyruszył na wojnę obronną. W 1932 roku przewodził polskiej ekipie jeździeckiej w zawodach hippicznych o Puchar Narodów w Nicei, gdzie Polacy zdobyli cztery pierwsze nagrody. Od 12 września 1939 dowodził Grupą Operacyjną Kawalerii swojego imienia. Po ciężkich walkach przeciwko Niemcom na Lubelszczyźnie udało mu się przedrzeć na południe, w kierunku granicy rumuńskiej, gdzie 29 września w okolicach Sambora generał Anders został dwukrotnie ranny i dostał się do niewoli sowieckiej. W latach 1939-1941 był więziony w we Lwowie i na Łubiance w Moskwie. Z niewyjaśnionych przyczyn Rosjanie nie zgładzili generała jak wielu oficerów w 1940 roku, przetrzymując go w więzieniu. Prawdopodobnie liczyli, że zdołają tego byłego carskiego sztabskapitana skłonić do tworzenia armii polskiej u boku ZSRR, czemu jednak Anders nie uległ. Na mocy traktatu Sikorski-Majski został zwolniony z więzienia. Od 4 sierpnia 1941 dowodził Polskimi Siłami Zbrojnymi w ZSRR, a po ewakuacji wojska i cywilów do Iranu (latem 1942) - był dowódcą Armii Polskiej na Wschodzie i 2 Korpusu Polskiego, którym dowodził w kampanii włoskiej. Od 2 października 1944 do 5 maja 1945 pełnił obowiązki Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, po tragicznej śmierci premiera generała Sikorskiego. W 1946 roku władze komunistyczne w Polsce odebrały mu stopień generała i polskie obywatelstwo, które przywrócono mu pośmiertnie w 1989 r. W latach 1946-1954 był Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych na Zachodzie. Pozostając na emigracji kontynuował działalność polityczną, ukierunkowaną na zachowanie ciągłości konstytucyjnej Rządu Niepodległego i Suwerennego Państwa Polskiego w Londynie. Od 1949 r. był przewodniczącym Skarbu Narodowego, a od 1954 członkiem Rady Trzech. Zmarł 12 maja 1970 roku w Londynie. Pochowany został, zgodnie ze swoją wolą, wśród swoich żołnierzy u stóp klasztoru Monte Cassino. Odznaczony Orderem Virtuti Militari II, III, IV i V klasą oraz innymi polskimi odznaczeniami.
Warszawa nie zapomniała o Generale - jedna z głównych stołecznych ulic nosi jego imię.
Za wkład w zwycięstwo nad Niemcami i dowodzenie w czasie wielkich operacji także Brytyjczycy docenili generała. W maju 1944 roku król Jerzy VI odznaczył go Wojskowym Orderem Łaźni 2 klasy. Odznaczenie wręczył gen. Aleksander, głównodowodzący wojsk alianckich w Basenie Morza Śródziemnego.
Generał Władysław Anders jest jedynym Polakiem, który otrzymał tak wysoka klasę Orderu Łaźni dla wojskowych.
Poprawna nazwa orderu brzmi Najbardziej Honorowy Zakon Łaźni (The Most Honourable Order of The Bath). W XVIII wieku w Anglii pojawiła się potrzeba ustanowienia dla królestwa orderu państwowego, szerzej dostępnego dla poddanych niż Order Podwiązki. Wielkim propagatorem tej idei był Sir John Anstis, który mimo wielu trudności przeforsował pomysł stworzenia nowego odznaczenia.
18 maja 1725 roku król Jerzy I utworzył order, który nawiązywał do obyczajów rycerskich. Nazwa wywodzi się ze średniowiecznego ceremoniału pasowania giermka na rycerza. Jednym z elementów ceremonii, była kąpiel kandydata w specjalnej szacie, jako symbol oczyszczenia duchowego i fizycznego. Rycerze, którzy zostali poddani tej ceremonii byli nazywani rycerzami łaźni.
Statut Orderu był oparty na Orderze Podwiązki. Jego dewizą jest łacińska maksyma "Tria iuncta in uno" ("trzy złączone w jednym"), co może odnosić się do Trójcy Świętej, ale bardziej prawdopodobne, że odnosi się do unii Anglii, Szkocji i Irlandii. Drugim mottem orderu jest staroniemieckie "Ich dien" ("służę") - dewiza księcia Walii, ale odnosi się tylko do dekorowanych wojskowych.
Na początku odznaczeniem dekorowani byli tylko wojskowi i dyplomaci. Statut przewidywał, że w skład zakonu wchodzi król, książęta krwi, Wielki Mistrz oraz 47 rycerzy. Każdy rycerz w momencie nadania orderu otrzymywał szlachectwo, z potwierdzeniem nadania szlachectwa. Odznaczeni corocznie wnosili opłatę na rzecz zakonu.
Zasługi żołnierzy podczas wojen napoleońskich wymusiły rozszerzenie liczby członków. Nazywano ich ekstra rycerzami - Exsta Knights. W 1815 roku nastąpiła zmiana statutu. Uznano wszystkie ekstra nadania. Stworzono trzy klasy orderu :
Tak drastyczne zwiększenie liczby członków zakonu spowodowało obniżenie prestiżu orderu.
W 1949 roku nastąpiła kolejna zmiana w statucie. Formalnie order przestał być odznaczeniem wojskowym. Został podzielony na część wojskową i cywilną. Statut znosił również wszystkie średniowieczne rytuały.
Od 1859 roku rodzina, po śmierci odznaczonego, miała obowiązek zwrócić insygnia orderowe do zakonu. Przepis ten nie dotyczył nadań dla obcokrajowców. Po objęciu tronu przez Grzegorza V, przywrócono inwestyturę orderu.
W 1925 roku doszło do konsolidacji różnych przepisów związanych z Orderem Łaźni.
Od 1971 roku order nadawany jest kobietom.
Obecnie liczba osób odznaczonych orderem, tj. członków zakonu orderowego, jest ściśle określona statutami, które przewidują:
Najczęściej order otrzymują wysocy rangą urzędnicy państwowi i wojskowi.
Order Łaźni jest czwartym w kolejności odznaczeniem brytyjskim, po Orderze Podwiązki, Orderze Ostu i Orderze Św. Patryka.
Odznaczenie Orderem Łaźni połączone jest z uroczystością w kaplicy orderowej, którą jest kaplica Henryka VII w Opactwie Westminsterskim. Chór kaplicy jest ozdobiony herbami kawalerów i dam wszystkich klas orderu. Odznaczeni wyższymi klasami są zaszczycani umieszczeniem w kaplicy ich herbów naturalnej wielkości, rzeźbionych w drewnie lipowym, polichromowanym i pozłacanym. Ponieważ przyznanie orderu równoznaczne jest z nadaniem szlachectwa, każdy odznaczony otrzymuje herb. Herb otrzymują również obcokrajowcy odznaczeni orderem, lecz bez nobilitacji i prawa używania tytułu "sir" przed nazwiskiem.
Oprócz generała Władysława Andersa Orderem Łaźni zostało odznaczonych jeszcze dwunastu innych Polaków: Paweł Edmund Strzelecki - badacz Australii, gen. Stanisław Maczek - dowódca 1 Dywizji Pancernej PSZ na Zachodzie, gen. Józef Dowbor-Muśnicki - dowódca Wojsk Wielkopolskich, gen. Janusz Głuchowski - dowódca Jednostek Wojskowych w Wielkiej Brytanii, gen. Stanisław Kopański - szef Sztabu Naczelnego Wodza PSZ na Zachodzie, gen. Marian Kukiel - minister obrony narodowej na Zachodzie, gen. Bronisław Regulski - attache wojskowy w Londynie, marszałek Konstanty Rokossowski - minister obrony narodowej PRL, wiceadmirał Jerzy Świrski - dowódca Polskiej Marynarki Wojennej, gen. Stanisław Tatar - oficer sztabu Naczelnego Wodza PSZ na Zachodzie, gen. Józef Zając - dowódca Lotnictwa Polskiego, prezydent Lech Wałęsa oraz prezydent Aleksander Kwaśniewski.
Andrzej Chojnacki
