Historia miasta zaklęta na cmentarzu. "Warto zbłądzić o kilka alejek"

Cmentarz w Legionowie został wytyczony w 1934 roku w centrum Osady Parcelacyjnej Jabłonna Legionowa III, czyli na dzisiejszej III Parceli. Powstał z inicjatywy proboszcza parafii pod wezwaniem św. Jana Kantego, księdza Anatola Sałagi. Rozlokowano go na wyniosłej piaszczystej wydmie. Warto pamiętać, że w tym samym czasie powstał w Legionowie na Ludwisinie inny cmentarz - żydowski. Dziś nie ma po nim śladu. Znajdował się on w pobliżu dzisiejszej ulicy Prymasowskiej, nieopodal skrzyżowania z Parkową. Pozostała po nim tylko górka, z której w dzieciństwie zjeżdżałem na sankach. Wtedy nie wiedziałem, że pod ziemią są może jeszcze jakieś macewy...

Nastraszy nagrobek na wierzchołku wydmy

Wróćmy na cmentarz katolicki przy Alei Legionów. Dzisiaj cmentarz się rozrósł, ale początkowo zmarłych chowano na wierzchołku wydmy. Tam też znajdują się najdawniejsze groby. Bodaj najstarszym jest pochodzący z 1934 roku nagrobek zmarłego w wieku 11 lat Henryka Czesława Pedy z pięknym obeliskiem z białego piaskowca. Bardzo ciekawym świadectwem kunsztu lokalnych kamieniarzy są zachowane nagrobki z czerwonego piaskowca, choćby pochodząca z 1937 roku płyta z postacią anioła na dziecięcej mogile Danusi i Andrzejka Wypijewskich. Przy głównej alei cmentarza zachował się interesujący, modernistyczny nagrobek zmarłej w 1935 roku Joanny Skórskiej oraz zasłużonego strażaka Aleksandra Smogorzewskiego.

Większość przedwojennych grobów została jednak wykonana z cementu, co jest swego rodzaju naszą miejscową specyfiką. Na wielu cementowych nagrobkach z tamtych lat spotkamy w narożnikach charakterystyczne misy. To znak firmowy warsztatu mistrza B. Brzozowskiego - najbardziej znanego przedwojennego legionowskiego kamieniarza. Na wielu starych grobach widnieją do dziś ślady po kulach - pamiątki działań wojennych z października 1944 roku.

Na cmentarzu legionowskim znajdują się groby wielu osób zasłużonych dla miasta, jest kwatera wojenna upamiętniająca żołnierzy września 1939 roku, partyzantów AK i mieszkańców zamordowanych podczas okupacji. Pamiętam z dzieciństwa otaczające tę kwaterę tysiące zniczy zapalanych w dniu Wszystkich Świętych. Miało to wtedy symboliczny wymiar...

Niektóre z legionowskich grobów mają niewątpliwą wartość artystyczną. Choćby symboliczna mogiła poświęcona żołnierzom AK więzionym przez NKWD w obozie w Borowiczach zaprojektowana przez znanego rzeźbiarza Zbigniewa Wilmę, a odsłonięta w 2000 roku z udziałem Ryszarda Kaczorowskiego - ostatniego prezydenta RP na uchodźstwie.

Historia rodziny Skonieckich

Ciekawy artystycznie jest grób bohaterskiej rodziny Skonieckich, której tragiczne losy stanowią swego rodzaju legionowskie i nie tylko memento czasów wojny. Jan i Władysława Skonieccy działali w PPR, należeli do Armii Ludowej. Zginęli w obławie, jaką przypuścili Niemcy na ich dom przy ulicy Królowej Jadwigi 12 stycznia 1944 roku. Zginął wtedy także ich syn Jerzy Skoniecki oraz 13-letni łącznik AL Władek Nalazek. Pochowano tu także córkę Jana i Władysławy - 17-letnią Annę ps. "Hanka", która zginęła podczas Powstania Warszawskiego. Nagrobek w stylu monumentalnego socrealizmu ma swój niewątpliwy urok, choć jest nieco zapomniany. Wszak upamiętnia ofiary z tej "niesłusznej" dziś politycznej opcji. Kiedy imię rodziny Skonieckich nosił legionowski hufiec ZHP, o grób dbali harcerze, a dziś...

Warto odwiedzając groby bliskich na naszym legionowskim cmentarzu zabłądzić o kilka alejek i zobaczyć świadectwa naszej małej lokalnej historii. Małej nie znaczy wcale w tym przypadku nieważnej...

(wk)