Wojna powietrzna i literatura

Wojna powietrzna... to cykl wykładów wygłoszonych na uniwersytecie w Zurychu jesienią 1997 roku. W.G. Sebald, wybitny pisarz i intelektualista, bada niemieckie powieści napisane po drugiej wojnie światowej oraz analizuje strategie twórców uciekających od opisu doświadczenia, które przekraczało ich zdolność pojmowania.

Naloty dywanowe, zrujnowane miasta, setki tysięcy ofiar wśród cywilów - w literaturze niemieckiej lat czterdziestych i pięćdziesiątych te tematy pojawiają się jedynie sporadycznie. Jakby pisarze nie chcieli pamiętać, jakby unikali kwestii niemieszczących się w tradycyjnej estetyce. Zamiast szukać odpowiedniego - precyzyjnego i prostego - języka, woleli milczeć lub skupić się na redefiniowaniu własnej tożsamości.

Sebald punktuje niedociągnięcia tej literatury, stara się pobudzić do dyskusji. Bo to właśnie pamięć stanowi klucz do przetrwania. A o tym, że trafia w czuły punkt, świadczy żywa reakcja, z jaką spotkały się jego wykłady.

Mimo usilnych starań o tak zwane przezwyciężenie przeszłości wydaje mi się, że my, Niemcy, jesteśmy dziś narodem wybitnie ślepym na historię i pozbawionym tradycji. Obce nam jest namiętne zainteresowanie dawniejszymi formami życia i osobliwościami własnej cywilizacji [...]. A jeśli w ogóle spoglądamy wstecz, zwłaszcza na lata 1930-1950, to przypatrujemy się i zarazem odwracamy wzrok.

(fragment)

Nie rezygnując ze zdystansowanego tonu, autor zanurza się głęboko w piekle przeszłości.

,,Der Spiegel"

W.G. Sebald jest prawdopodobnie jedynym niemieckim pisarzem, który podtrzymuje pamięć o wojnie powietrznej.

,,Die Welt"

Wartość Sebalda polegała na tym, że jako jedyny spośród współczesnych pisarzy znalazł sposób na połączenie literatury i polityki.

,,The Guardian"

Doskonała i niepokojąca książka, ale nic nie jest tak ponure, jak płynące z niej wnioski.

,,The Times"

Sebalda atakowano z dwóch stron. Po pierwsze zarzucano mu historycznoliteracką ślepotę. Polemiści zwracali uwagę na teksty literackie, w których temat bombardowania występuje, dowodząc, że literatura niemiecka odrobiła lekcję, co najwyżej nie udało jej się wywołać społecznej reakcji.

Druga seria zarzutów dotyczyła kwestii natury moralnej i politycznej. Sugerowano mianowicie, że opisywanie dziś skutków alianckich ataków doprowadzi do rewizji obowiązującej narracji historycznej, w której dla Niemców zarezerwowano rolę agresorów, a nie ofiar (z czego oni sami doskonale zdają sobie sprawę).

Grzegorz Jankowicz, ,,Tygodnik Powszechny"

Sebald utyskując na literaturę swojego języka, sam - zarówno przez tekst, jak i zdjęcia - robi niemało, aby uzmysłowić zbiorowe cierpienie oblężonych miast, które wydaje się przekraczać ludzkie wyobrażenia.

Paweł Mościcki, Przekrój

Spojrzenie Sebalda na literaturę niemiecką i europejską różniło się znacznie od obowiązującego zarówno w Anglii, jak i w Niemczech, żarliwie bowiem występował przeciwko germanistyce z jej uwikłaniem politycznym i historycznymi, z trzymanym przez nią w szafach bibliotecznych trupami.

Magda Heydel,

Małgorzata Łukasiewicz - tłumaczka z niemieckiego, eseistka, krytyk literacki. Przekładała . książki Adorna, Gadamera, Habermasa, Hessego, Nietzschego, Süskinda i Walsera. Członek Robert-Walser-Gesselschaft, Polskiego PEN Clubu i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Laureatka nagród Fundacji Pro Helvetia i Fundacji Roberta Boscha, Nagrody PEN Clubu za twórczość przekładową i Nagrody im. Hermanna Hessego.