Ruskowy Bród: między życiem a wiecznością

Miejsce pamięci przy skrzyżowaniu Ruskowego Brodu i Mańkowskiej powstało w październiku 2012 roku. Nagrobki, przeniesione z kilku luterańskich cmentarzy, zostały ułożone w "ścianę pamięci", co wywołało wiele kontrowersji - zwłaszcza wśród historyków, apelujących o zachowanie nekropolii w dawnym kształcie. Od otwarcia i poświęcenia miejsca pamięci minęło półtora roku, ale okoliczni mieszkańcy nie do końca przyzwyczaili się do tak bliskiego sąsiedztwa placu zabaw "Bociani Zakątek" i płyt nagrobnych. Najmniejszy kłopot mają chyba dzieci, biegające wzdłuż ściany lapidarium i wyrzucające papierki po chipsach za nagrobki, prosto na znajdującą się tam mogiłę. Tymczasem dorośli miejsce pamięci nazywają "cmentarzem" a na płytach nagrobnych palą z okazji Dnia Wszystkich Świętych znicze.

"To nie jest cmentarz"

- Miejsce pamięci przy Ruskowym Brodzie to nie groby, ale zabytkowe płyty, oddzielone zresztą architektonicznie od placu zabaw m.in. kręgiem ławek i alejkami - mówi radna Agnieszka Borowska, prezeska stowarzyszenia Moja Białołęka. - Takie sąsiedztwo nie jest niczym wyjątkowym, np. na Żoliborzu park z placem zabaw sąsiaduje z Cytadelą. To miejsce pokazuje łączność między przeszłością a przyszłością, olęderskimi osadnikami i nowymi mieszkańcami Białołęki. Moim zdaniem nie ma w tym niczego niewłaściwego. Trzeba też pamiętać, że park jest nie tylko dla dzieci, ale i dla dorosłych, a potrzeba upamiętnienia historii białołęczan dla inicjatorów pomnika była równie istotna, jak potrzeba tych, którzy chcieli mieć plac zabaw. Stojąca obok pomnika tablica informuje o tym, że to nie jest cmentarz. Osobiście czułbym się niezręcznie, przychodząc tam z dzieckiem, bo "wystawa z płyt nagrobnych", to nie zwykła wystawa o tematyce kulturalnej, taka jaką byłyby np. fotografie z życia codziennego Olędrów - mówi Bartłomiej Włodkowski, prezes fundacji Ave. Wiele też się mówi o edukacji pozaszkolnej dzieci. Szukamy miejsc, w których zobaczą to, o czym uczą się w szkołach. Dzięki takiemu połączeniu rodzice mają okazję przekazać dzieciom lekcję o historii tej okolicy i dużo cennych wartości.

- To wystawa o tematyce kulturalnej i historycznej, mająca przypominać o korzeniach Białołęki - dodaje wiceburmistrz Piotr Smoczyński.

Oddzielić zmarłych od żywych

- W odczuciu nie tylko moim, ale też historyków sztuki, z którymi wtedy rozmawiałem, stworzenie lapidarium było złym pomysłem - mówi Bartłomiej Włodkowski, prezes fundacji Ave, prowadzącej Wirtualne Muzeum Białołęki. - Nasza dzielnica jest praktycznie pozbawiona zabytków sprzed II wojny światowej. Tym większa szkoda, że nagrobki nie są eksponowane w swoim historycznym miejscu i że nie upamiętniono tych cmentarzy w ich oryginalnym kształcie. Umieszczenie lapidarium tuż obok placu zabaw również było złym pomysłem. Osobiście czułbym się niezręcznie, przychodząc tam z dzieckiem, bo "wystawa z płyt nagrobnych", to nie zwykła wystawa o tematyce kulturalnej, taka jaką byłyby np. fotografie z życia codziennego Olędrów. Mieszkańcy, paląc znicze, również nie traktują tego miejsca jako wystawy. To kwestia wrażliwości kulturowej. Chciałbym również dodać, że w samym opisie, umieszczonym na tablicy obok lapidarium, brakuje kompleksowej informacji o cmentarzach luterańskich na Białołęce. Nie wspomniano np. o tym, że cmentarz przy Mehoffera także nie był w całości katolicki.

Mieszkańcy pytani na placu zabaw o sens odgrodzenia go od miejsca pamięci, są jednomyślni. Mówią, że potrzebne jest osobne ogrodzenie, które oddzieliłoby zmarłych od żywych.

Dominik Gadomski
historyk, redaktor portalu tustolica.pl